Een onderbelicht verhaal
-Meer dan 800 dorpelingen in nadagen oorlog geëvacueerd
Meer dan 800 Ollanders verlieten in de nadagen van de oorlog op last van de Duitsers huis en haard. Wie het waagde om terug te keren wachtte een kogel. Gerrit van Gorkum vertelde vorig jaar over dit onderbelichte stukje dorpshistorie tijdens de Bevrijdingsmaaltijd.
[Dit verhaal verscheen ook in het Magazine 80 jaar vrijheid - herdenken en vieren in Meierijstad, september 2024.]
Terwijl Sint-Oedenrode op 17 september 1944 juichend haar bevrijders verwelkomt zucht het naastgelegen Olland nog onder het juk van de bezetter. Het hoofdkwartier van de Duitsers is gehuisvest in de pastorie. Ze sommeren alle gezinnen om het dorp te verlaten. Onderdak moet gevonden worden bij familie en kennissen in Boxtel, Gemonde en Liempde. Duitse soldaten begeleiden de trieste uittocht.
Zes weken nadat de Nederlandse vlag uitgaat in Sint-Oedenrode wordt ook Olland eindelijk bevrijd en keren de verbannen gezinnen terug. Sommigen blijven nog wat langer op hun schuiladres. Het beeld wat ze eenmaal thuis aantreffen is niet fraai. Olland blijkt zwaar getroffen. Boerderijen en huizen zijn in puin geschoten. Veel vee is door granaten gedood.
Ook de woning van de grootouders van Gerrit van Gorkum aan de Slophoosweg loopt forse schade op. “De kanonnen stonden op het erf. In het voorhuis, dat destijds als café diende - mijn opa was landbouwer én kroegbaas - bleek een Duitse officier te zijn gestorven. Op het huis kwamen diverse granaten terecht. Het biljart, buffet, de bierinstallatie, glaswerk, tafeltjes en stoelen werden allemaal vernield. De granaatscherven zaten tot in de houten balken van de slaapkamer.”
Een artikel op de website van het BHIC van Willie Damen wekt de aandacht van Gerrit. “Zij verwees naar een simpel schriftje waarin door ambtenaren uit Sint-Oedenrode nauwgezet de namen en adressen van de geëvacueerden werden bijgehouden, maar ook waar onderdak werd gevonden en wanneer men terugkeerde.”
Door zijn interesse voor geschiedenis en die van zijn familie in het bijzonder verdiept Gerrit zich verder in dit stukje dorpshistorie. Foto’s van Olland uit die naoorlogse jaren zijn er weinig en ook bij de plaatselijke heemkundekring is er niet veel bekend. “Verteld over die tijd werd er niet veel. Men zweeg er over. Het was een soort trauma.” Ook zijn moeder, een Berlicumse die in 1953 aan de Slophoosweg kwam wonen, zwijgt. “Ieder jaar rond de meidagen kwam het wel weer boven.”
Opvallend genoeg zijn er bij het BHIC wel veel gedocumenteerde gegevens beschikbaar over aantallen slachtoffers, beschadigde woningen en vee dat werd gedood. “Het is ongelofelijk wat er is vernield. Ik breng in kaart welke boerderijen werden getroffen en welke later zijn herbouwd. Die laatste heb ik ook gefotografeerd. Sommige zijn voorzien van gedenktekens die herinneren aan de oorlog.”
Afbeelding: In enkele herbouwde boerderijen, zoals deze uit 1947, is een gevensteen geplaatst ter herinnering aan de verwoesting in de oorlog. De afbeelding stelt een leeuw voor die de vlammen overleeft.
Lees meer oorlogsverhalen uit Meierijstad
-
Hier verrees mijn phoenix
In een periode vol bruut geweld en bloedvergieten hield liefde mensen op de been. Ook de liefde tussen de Amerikaanse Elaine Smith en haar parachutist Carman Ladner is veelbelovend. Maar hun verhaal eindigt op tragische wijze in Eerde.
-
De Duitse badjuffrouw
Ontdek het verhaal van de Duitse badjuffrouw Paula Pottgiesser en haar Veghelse echtgenoot. Vanuit hun boekenwinkel in de Molenstraat vangen ze Joodse vluchtelingen op. Een kaboutertje in de etalage speelt daarbij een belangrijke rol.
-
Het dagboek van Hanneke
Een fragment uit het boek Hannekelief! Een verhaal van een Joods meisje wat ondergedoken zat in het Brabantse dorp Eerde. "Het schieten houdt niet op. En ik hoor explosies. Komen de Duitsers terug? Ik voel hoe mijn stem trilt."
-
Vrijheid moet je koesteren
De Veghelse Renée Wolf-Pinto vertelt op scholen over haar ervaringen als joods onderduikmeisje. "Ik zie ons nog lopen. Hand in hand door een dik pak sneeuw. Het was hartstikke koud. We waren bang, hadden geen idee wat ons te wachten stond."
-
We komen allemaal terug
Emma is pas drie jaar als ze samen met haar zussen Lies en Jetty zeulend met grote koffers wordt gezien in de Veghelse Hoofdstraat. De Joodse zusjes gaan op transport. "We hebben niemand kwaad gedaan. We komen allemaal terug.”
-
Als mens zijn we gelijk
Het is september 1944. Koos van Schaïk (26 jaar) is werkzaam als zuster bij het Rode Kruis. In Sint-Oedenrode is een noodhospitaal ingericht. Zojuist is een gewonde Duitser binnengebracht. De jonge zuster staat voor een dilemma.
-
Het Pyama House in Erp
Het huis van de familie Otten in Erp was tijdens de Tweede Wereldoorlog een cruciale schuilplek voor gestrande piloten en bemanningsleden. De geallieerde militairen werden vanuit hier op weg geholpen, terug naar hun thuisbasis.
-
De Elfde Man
In het najaar van 1943 stort op de grens van Sint-Oedenrode en Eerde een bommenwerper neer. De Elfde Man is een zesdelige podcastserie over de Amerikaanse piloot die daarbij spoorloos verdwijnt. Heeft hij het gered? Waar is hij gebleven?
-
Stil Verdriet
Een jonge moeder die de schuilkelder net niet bereikt. Een man die ondanks naderend geweld zijn huis niet wil ontvluchten. Vijf kinderen die spelend met achtergebleven oorlogstuig een gruwelijke dood vinden. Stil Verdriet in het Veghel van 1944.
-
Burgemeester Verheijen
Herman Verheijen is tijdens de Tweede Wereldoorlog burgemeester van Erp. In augustus 1944 weigert hij een bevel van de Duitse bezetter op te volgen. Hij wordt opgepakt, afgevoerd en overlijdt op 12 maart 1945 in concentratiekamp Buchenwald.